Ι.Μ. Παντοκράτορος

Η Ιερά Μονή Παντοκράτορος βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά του Άθω και είναι παραθαλάσσια. Πλησίον της µονής υπήρχε η αρχαία πόλη Θύσσος. Αν και µακραίωνη προφορική παράδοση θέλει ως κτίτορα της µονής τον αυτοκράτορα Αλέξιο Κοµνηνό, από τις σωζόµενες µαρτυρίες εξάγεται το συµπέρασµα ότι κτίτορες της µονής ήταν οι αδελφοί Αλέξιος (µε το στρατιωτικό αξίωµα του µέγα στρατοπεδάρχη) και Ιωάννης (αξιωµατούχος της αυλής µε τη θέση του µεγάλου πριµηκυρίου).

∆εν είναι γνωστό πότε ξεκίνησαν οι οικοδοµικές εργασίες αλλά το 1358 το µοναστήρι υπήρχε ήδη και εγκαινιάστηκε ενδεχοµένως το 1362 από τον πατριάρχη Κάλλιστο Α΄. Αρχαία µονύδρια που ενσωµατώθηκαν στην Παντοκράτορος είναι του Αγίου Αυξεντίου, ∆ωροθέου, Κυνόποδος, Ραβδούχου, Φακηνού και Φαλακρού. Ο Αλέξιος απεβίωσε περί το 1368, ενώ ο Ιωάννης φαίνεται πως το 1384 είχε αποσυρθεί στη µονή όπου και εκάρη µοναχός. Από τις πολλές δωρεές που προσέφεραν τα αδέρφια αγοράστηκαν και τα περισσότερα µετόχια που η µονή είχε έως και τα µέσα του αιώνα µας. ∆ώρο των αδελφών αποτελεί και η εικόνα του Παντοκράτορος Χριστού, που σήµερα βρίσκεται στο µουσείο του Ερµιτάζ στην Πετρούπολη της Ρωσίας.

Η Παντοκράτορος ανακαινίστηκε και επεκτάθηκε το 16ο αιώνα µε τα χρήµατα που πρόσφεραν ηγεµόνες των παραδουνάβιων περιοχών. Η µονή, παρά τα ογκώδη χρέη της, κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας δεν χάνει τη ζωτικότητά της. Στη µονή εγκαταβίωσαν σπουδαίες και αγιασµένες προσωπικότητες όπως ο πατριάρχης Κάλλιστος Β΄ ο Ξανθόπουλος, ο Συµεών και ο Θεωνάς, αρχιεπίσκοποι Θεσσαλονίκης. Η µονή χτυπήθηκε από τη λαίλαπα της φωτιάς το 1393, το 1773 και τέλος το 1948, ευτυχώς χωρίς ποτέ να καταστραφεί ολοσχερώς.

Το Καθολικό -αφιερωµένο στη Μεταµόρφωση του Σωτήρος- χτίστηκε την ίδια εποχή µε τη µονή, ωστόσο είναι ευδιάκριτη η δική του αυτόνοµη αρχιτεκτονική πορεία, τόσο από πλευράς αρχιτεκτονικής, όσο και αγιογράφισης. Η αγιογράφιση του ναού ανάγεται στο τρίτο τέταρτο του 14ου αιώνα και επιζωγραφίθηκε το 1854. Το κωδωνοστάσιο είναι κτίσµα του 19ου αιώνα. Στη µονή φυλάσσονται αρκετά λείψανα αγίων όπως του αγίου Ιωαννικίου του εν Ολύµπω της Βιθυνίας, Θεοδώρου του Στρατηλάτου, των αγίων Κοσµά και ∆αµιανού, τεµάχιο Τιµίου Ξύλου, καθώς επίσης και κειµήλια όπως µέρος της ασπίδας του αγίου Μερκουρίου και εικόνες του 14ου αιώνα και µεταγενέστερες. Το τέµπλο του Καθολικού ίσως είναι και το παλαιότερο του Αγίου Όρους. Ως εφέστια εικόνα της µονής τιµάται η Παναγία η Γερόντισσα, που είναι µία από τις θαυµατουργές εικόνες του Αγίου Όρους.

Στη βιβλιοθήκη του µοναστηριού περιλαµβάνονται περίπου 350 χειρόγραφοι κώδικες και περί τα 3,500 έντυπα. Τα έγγραφα της µονής είναι ελληνικά, τουρκικά και ένα βλαχικό του 17ου αιώνα. Στη µονή βρίσκονται 7 παρεκκλήσια και άλλα 7 εξωκκλήσια. Η Παντοκράτορος έχει την επικυριαρχία 5 Κελλιών στην περιοχή των Καρυών, και κατά τους νεώτερους χρόνους απέκτησε πολλά µετόχια σε Ελλάδα, Μ. Ασία και Βλαχία από τα οποία σήµερα δεν κατέχει κανένα. Στα εξαρτήµατα της µονής ανήκουν η σκήτη του Προφήτη Ηλία, 5 Κελλιά και 38 Καλύβες στην περιοχή της Καψάλας. Η µονή κατέχει την έβδοµη θέση µεταξύ των αθωνικών µονών και επανήλθε στο κοινοβιακό σύστηµα το 1992. Σήµερα έχει περί τους δεκαπέντε µοναχούς, που αγωνίζονται για την ανακαίνισή του.