Ι.Μ. Σταυρονικήτα

Η Ιερά Μονή Σταυρονικήτα είναι η µικρότερη από άποψη µεγέθους µονή του Αγίου Όρους. Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου, µεταξύ των µονών Ιβήρων και Παντοκράτορος, µε θέα προς τον Στρυµονικό κόλπο. Η ιστορία της, ωστόσο, είναι εξίσου περιπετειώδης όπως και των λοιπών µονών. Η πρώιµη ιστορία της χάνεται στον 10ο και 11ο αιώνα. Ασαφής µαρτυρίες µας προσφέρουν τη δυνατότητα απλώς να εικάσουµε ότι κάποιος Νικήτας ή Σταυρονικήτας Νικηφόρος, αξιωµατικός του Τσιµισκή, είναι ο κτίτορας της µονής.

Τον 12ο αιώνα έπεσε σε παρακµή λόγω των πειρατικών επιδροµών και τον 13ο αιώνα περιέρχεται στον έλεχγο της Ι. Μ. Κουτλουµουσίου, ενώ τον 16ο αιώνα ήταν ήδη εξάρτηµα της Ι. Μ. Φιλοθέου. Το 1533 ο ηγούµενος της Ι. Μ. Γηροµερίου, ιεροµόναχος Γρηγόριος, αγόρασε την Σταυρονικήτα από την Φιλοθέου και µε φιλότιµες προσπάθειες που κατέβαλε προσπάθησε να την ανακαινίσει. Με πατριαρχικό σιγίλλιο του ίδιου έτους η µονή αναγνωρίζεται σταυροπηγιακή. Το 1541 ο οικουµενικός πατριάρχης Ιερεµίας Α΄ συνέβαλε τα µέγιστα στην επανίδρυση και επαναλειτουργία της µονής συνεχίζοντας το έργο του Γρηγορίου. Προίκησε τη µονή µε σπουδαία µετόχια στην Κασσάνδρα και τη Λήµνο. Το µοναστήρι επανήλθε στο κοινοβιακό σύστηµα. Το Καθολικό της µονής ήταν ήδη από πενταετίας τουλάχιστον ολοκληρωµένο όταν το 1546 ιστορήθηκε από τον ξακουστό εκπρόσωπο της Κρητικής σχολής Θεοφάνη µαζί µε το γιο του Συµεών. Ο ναός είναι αφιερωµένος στον άγιο Νικόλαο. Από το χέρι του Θεοφάνη αγιογραφήθηκε και η τράπεζα του µοναστηριού, καθώς και το δωδεκάορτο σε φορητές εικόνες.

Στην ιστορική της πορεία η µονή δοκιµάστηκε πέντε φορές από πυρκαγιές και πιο συγκεκριµένα αυτή του 1607 αποτέφρωσε µέγα µέρος των κτιρίων της. Τον 17ο αιώνα ο ηγεµόνας της Βλαχίας Σερµπάν Καντακουζηνός ευεργέτησε τη µονή κατασκευάζοντάς την έναν υδαταγωγό. Τον 18ο αιώνα ο ηγεµόνας της Βλαχίας Αλέξανδρος Γκίκας αναδείχθηκε ευεργέτης της µονής, αφού της προσέφερε τη µονή των Αγίων Αποστόλων στο Βουκουρέστι. Το 1741, 1864, 1874 και 1879 η µονή ξανακάηκε. Η τελευταία ήταν και η καταστρεπτικότερη πυρκαγιά. Όπως και άλλα µοναστήρια, η Σταυρονικήτα γονάτισε οικονοµικά από τους υπέρογκους φόρους που είχε να πληρώσει στους Τούρκους. Το χρέος ξοφλήθηκε µετά από τις υπεράνθρωπες προσπάθειες του ηγουµένου της µονής Βατοπεδίου Θεοφίλου. Το 1968 µε τον ερχοµό µιας νέας αδελφότητας µετατράπηκε από ιδιόρρυθο σε κοινόβιο. Κατέχει την 15η θέση στην ιεραρχία των είκοσι µονών. Ένα από τα σηµαντικότερα κειµήλια του µοναστηριού είναι η εικόνα του αγίου Νικολάου του επονοµαζόµενου "Στρειδά", έργο του 13ου-14ου αιώνα. Η µονή έχει στην κατοχή της 171 χειρόγραφα και µεγάλο αριθµό εντύπων. Αξιόλογο είναι ένα ψαλτήρι του 12ου αιώνα µε χρυσά γράµµατα (περγαµηνός κώδικας αριθ. 46). Από εξαρτήµατα έχει 33 Καλύβες στον οικισµό της Καψάλας και 4 Κελλιά. Επίσης η µονή διαθέτει 4 παρεκκλήσια και 2 εξωκκλήσια. Οι µοναχοί της σήµερα είναι περίπου 30.